AB II-27

Beschrijving

Albert Brussee

FANTASY ON THEMES FROM THE OPERA MAZEPPA
by Clémence de Grandval

De Franse componiste Marie Félice Clémence de Reiset, vicomtesse de Grandval (1828–1907), had in haar jeugd pianoles van Friedrich von Flotow. Na haar huwelijk met Charles-Grégoire de Grandval hernam ze haar muziekstudie bij Camille Saint-Saëns. Haar eerste opera, Le sou de Lisle (1859), werd spoedig gevolgd door andere muziekdramatische werken. Mme de Grandval schreef daarnaast onder verschillende pseudoniemen drie symfonieën, kortere symfonische werken, circa zestig liederen, een bekend geworden concert voor hobo en orkest en – zonder compleet te willen zijn – het oratorium La fille de Zaïre. De opera Mazeppa (première in 1892) behoort tot haar meest prestigieuze werken. Het is een muziekdrama in vijf aktes, waaraan ze vier jaar gewerkt heeft.
De componiste werkte met een aantal leidmotieven die bij bepaalde situaties telkens terugkeren, een werkwijze die duidt op invloed van Wagner. Het belangrijkste muzikale materiaal ligt doorgaans in het orkest. De handelende personen lijken eerder als in een recitatief te ‘spreken’ dan te zingen. Slechts bij uitzondering ontwikkelen zich arioso-achtige cantilenen. Ook in dit opzicht is de muziek eerder schatplichtig  aan Wagner met zijn ‘Sprechgesang’ dan aan Puccini, die juist zijn kracht had in het creëren van de prachtigste melodieën in afgesloten aria’s. De instrumentale gedeelten, zoals de balletmuziek uit de vierde acte, behoren dan ook tot de hoogtepunten van de opera. Deze balletmuziek is separaat in orkestpartituur in druk verschenen en is in het verleden meermalen uitgevoerd. De totale opera werd uitsluitend in een uitgave voor zangstemmen en piano gepubliceerd (‘vocal score’), uitgegeven bij Choudens te Parijs.
Deze 307 bladzijden tellende partituur doorspelend, kwam ik onder de bekoring van bepaalde gedeelten. Van de bijna twintig bestaande Mazeppa-opera’s was dit zonder twijfel een der beste en het zou jammer zijn als deze muziek voor eeuwig onder het stof bedolven zou raken. Het plan groeide er op een of andere wijze ’iets mee te doen’, de mooiste ingrediënten (thema’s, motieven) in de vorm van een klavierfantasie aan de vergetelheid te ontrukken. Zo ontstond in de jaren waarin ik werkte aan het boek Mazeppa in de romantische kunst (van 2010 tot 2014) als muzikale tegenhanger deze concertparafrase, die in 2021-22 werd herzien.

Stijl: laatromantisch, met af en toe wat pre-impressionistische, Oosterse invloeden; vergelijk de uit 1894 stammende opera Thaïs van Massenet of het Vijfde Pianoconcert van Saint-Saëns (1896).
Moeilijkheidsgraad: Trap X op  een schaal van I-XII.

RECENSIES
Brussee schrijft in zijn voorwoord dat hij, de partituur doorspelend, gecharmeerd raakte door  dit werk, dat hij classificeert als een van de beste van de bijna twintig Mazeppa-opera’s die zijn overgeleverd. Om deze muziek niet verloren te laten gaan, maakte hij er een operaparafrase van in de stijl van Franz Liszt. Dat  wil zeggen: geen potpourri maar een de dramatische ontwikkeling van de opera volgende, deels vrij bewerkte en doorgecomponeerde fantasie. […] De prelude van het klavierstuk is gebaseerd op de ouverture van de opera, waarin verklankt wordt hoe kozakkenhoofdman Mazeppa een helletocht maakt, vastgebonden op zijn paard. Daarna volgen vrije bewerkingen van delen uit de eerste drie aktes, waaronder verschillende aria’s en een liefdesduet. Dan volgt een gedeelte met de in de vierde akte aanwezige balletmuziek (een pittige mazurka en een lieflijke wals). […] In de slotakte treffen we Mazeppa opnieuw op de steppe aan, waarheen hij verbannen was door de oppermachtige rechter Kotsjoebej, de vader van zijn geliefde Marenka. Daar ontmoet Mazeppa haar voor het laatst. Waanzinnig geworden van verdriet herkent ze hem echter niet meer, en sterft in zijn armen. […] Het grootste gedeelte van de parafrase ligt pianistisch fijn in de hand. Het werk globaal doorspelend, valt op dat Clémence de Grandval inderdaad, zoals Brussee constateerde, prachtige muziek heeft geschreven, waarvan het waardevol is dat die nu voor de pianist ontsloten is.

Christo Lelie, Piano Bulletin 2023 -2.

ZAKELIJKE GEGEVENS
© 2022 AB Music Productions & Editions – Den Haag.
ISBN: 978-90-830658-5-4.
Aantal pagina’s: 36 (inclusief een voorwoord in het Nederlands en Engels).