AB III-02

Beschrijving

Albert Brussee

MAZEPPA IN DE ROMANTISCHE KUNST

Een interdisciplinair cultuurhistorisch onderzoek

(Tweede, herziene druk, 2019)

Centraal in dit boek staat de geschiedenis van Mazeppa, de jonge Kozak die als page aan het hof van de Poolse koning Jan II Kazimierz een affaire had met de jonge vrouw van een oude, machtige edelman. De geliefden werden op heterdaad betrapt en uitzinnig van woede liet de vertoornde echtgenoot de gesnapte minnaar naakt op een wild paard binden, waarna hij met een zweepslag de wildernis werd ingejaagd om daar een ellendige dood te sterven. Het paard echter was een sterk en schrander dier dat in gestrekte draf naar zijn geboortegrond, de Oekraïne, terug rende. Daar werd de zieltogende jongeling herkend, gered en later tot hetman (leider) van de Kozakken gekroond. Dit verhaal was in de 19de eeuw veel romantische kunstenaars tot inspiratie; meer dan honderdvijftig gedichten, drama’s, schilderijen, tekeningen, opera’s, symfonische werken en klavierstukken getuigen hiervan.
Na twee inleidende hoofdstukken over de historische Mazeppa en de romantiek als stijl, behandelt Hoofdstuk III een veertigtal literaire producten; aan het eind van het boek vindt men een volkomen onbekende Mazeppa-novelle en een Mazeppa-gedicht van Nederlandse bodem integraal opgenomen. In Hoofdstuk IV wordt diep ingegaan op het genre hippodrama – een niet meer bestaande vorm van spektakel waarin het paard de hoofdrol speelt -, want juist in circussen en theaters als Carré is de Mazeppa-vertelling over een periode van meer dan zestig jaar overal ter wereld opgevoerd. Dit type voorstelling evolueerde aan het begin van de 20ste eeuw in het medium de (stomme) film, waarover in Hoofdstuk V in den brede wordt gegaan. Hoofdstuk VI toont tientallen Mazeppa-schilderijen en tekeningen, waaronder een zeer onbekend schilderij van Delacroix dat de auteur in Caïro wist op te sporen. De laatste drie hoofdstukken, samen meer dan 100 bladzijden, zijn voorbehouden aan de toonkunst. Hoofdstuk VII behandelt twintig (!) Mazeppa-opera’s. Hoofdstuk VIII geeft informatie over een nog groter aantal klavierstukken;  speciale aandacht wordt geschonken aan de bekende Mazeppa-etude van Franz Liszt. In Hoofdstuk IX, tenslotte, staan liederen, koorwerken, cantates en orkestwerken centraal.

Het met 173 afbeeldingen rijk geïllustreerde, geheel in kleur uitgebrachte boek (312 bladzijden) werd geschreven voor de in cultuurgeschiedenis, literatuur, beeldende kunst en muziek geïnteresseerde lezer.
Met een Voor- en Nawoord, Bibliografie, Personenindex en Verantwoording.

RECENSIES
“Albert Brussee werkte vijf jaar aan een interdisciplinaire cultuurhistorische studie over Mazeppa in de romantische kunst. Zonder de pretentie van volledigheid te willen nastreven, heeft hij met dit boek een enorme schat aan waardevolle informatie bijeengebracht. Na inleidende beschouwingen over de historische Mazeppa en de romantiek wordt ingezoomd op verschillende disciplines: literatuur, circus en theater, film, beeldende kunst en toonkunst. Door deze brede blik komen verbanden aan het licht die anders verborgen zouden blijven. Bijvoorbeeld: Liszt werd geïnspireerd door het gedicht van Victor Hugo, die op zijn beurt het schilderij van Boulanger had zien groeien, een werk dat weer ontstond naar aanleiding van Byrons gedicht, enz. Uiteraard ligt de nadruk op de toonkunst – Albert Brussee is musicus -, waarbinnen de scheppingen van Liszt en Tsjaikovsky nog steeds de bekendste zijn. Maar er is meer, veel meer. (…)
Het boek leest heerlijk weg, de verklarende noten staan gelukkig onderaan de betreffende pagina’s, de illustraties zijn mooi verzorgd en de beknopte analyses van de composities zijn helder en overzichtelijk. Een aanrader, warm aanbevolen!”
Maarten Boonstra in PianoWereld 2014-5.

“Treinen en schepen zijn naar hem genoemd. Dichters hebben zijn daden bezongen. Schilders hebben hem op heroïsche wijze afgebeeld. Ook zijn vele opera’s en films aan hem gewijd. Minder bekend is dat Mazeppa, de legendarische 17de-eeuwse aanvoerder van de Kozakken, enkele jaren in Nederland heeft doorgebracht. Hij wilde zich daar bekwamen in de krijgskunde. Aldus Albert Brussee in zijn boek ‘Mazeppa in de romantische kunst’. (…) Brussee heeft voor zijn lijvige cultuurhistorische studie jarenlang gereisd en talrijke bronnen bestudeerd. Zijn doel was een beeld te geven van de grote betekenis die Mazeppa voor veel schrijvers, componisten en schilders heeft gehad. We spreken hier over een ware cultfiguur. (…) Centraal in zijn boek staat het tafereel dat op talrijke schilderijen staat afgebeeld en in vele boeken op kleurrijke wijze is beschreven: Mazeppa, vastgebonden op een wilde hengst, met al zijn spierkracht voor zijn leven vechtend. (…) Voor 19de-eeuwse, romantische kunstenaars was dit een verhaal om van te smullen. Schilders als Eugène Delacroix, Horace Vernet en Theodore Géricault leefden zich uit in turbulente weergaven van de dolle rit, en dichters als Lord Byron en Victor Hugo wijdden er gloedvolle verzen aan. Het muziekrepertoire werd behalve met Tsjaikovski’s opera ook verrijkt met onder meer ‘Mazeppa’ van Franz Liszt. Laatstgenoemde componist schreef zelfs twee werken met deze titel: een woeste piano-etude en een dito symfonisch gedicht voor orkest. Brussee ontdekte ook dat er een Nederlandse Mazeppa-operette heeft bestaan, in 1895 gecomponeerd door jhr. G.H. van Suchtelen. (…) De auteur gaat uitvoerig in op de manier waarop al deze kunstenaars hun fantasie de vrije loop hebben gelaten, gefascineerd als zij waren door de Oekraïense volksheld die met ijzeren wilskracht de helse rit op het paard wist te overleven. In afzonderlijke hoofdstukken worden aan Mazeppa gewijde gedichten, romans, beeldende kunstwerken, films, opera’s, pianowerken et cetera beschreven en geanalyseerd, waarbij menige vergeten kunstenaar opduikt.”
Aan van der Ven in Den Haag Centraal van vrijdag 13 februari 2015.

“Dit is een uiterst onderhoudend boek, rijk geïllustreerd en plezierig van vormgeving. Wat de auteur allemaal gevonden heeft, is verbazingwekkend. Mazeppa in de letteren in de ruimste zin des woords, in beeldende kunst en muziek – vormen van cultuur die nog volop bestaan. Er wordt ook een cultuuruiting gepresenteerd die zelf alweer historisch is: het hippodrama. Deze voorbije wereld schildert Brussee in het vierde hoofdstuk. Bijzonder boeiend dat deze voorstellingen op de grens van kunst en spektakel voor ons tot leven komen.
Men vraagt: wordt dit geheel dan niet een bonte bazaar, een grillige uitstalkast? De schrijver heeft dit, misschien zelfs onwillekeurig, weten te voorkomen. Zijn middel is meteen een grote charme van het boek: Brussee neemt je mee op het pad van de onderzoeker. De lezer wordt betrokken bij het speurwerk, zelfs als het een doodlopend pad betreft. (…) De presentatie is dus heel persoonlijk; de schrijver is aanwezig in zijn kalme, gedragen stijl. Er waait – in de beste zin des woords – een ouderwetse geest doorheen. Het is de laatste decennia zo goed als verboden in wetenschappelijke werken een persoonlijke stem te laten horen. In deze studie, die zich uitdrukkelijk tot de algemene lezer richt, is de balans tussen stof en schrijver juist goed.
De oorspronkelijke vonk die dit vuurwerk deed ontbranden is ongetwijfeld Liszts Mazeppa-muziek geweest. Het laat zich aanzien dat Albert Brussee terugkeert tot deze vonk en de hele ontwikkeling van Liszts versies, vanaf de etude in d mineur van de 15-jarige, gaat onderzoeken. We zien ernaar uit!
Klaas Trapman in Piano Bulletin 2015-1.

Dit uitputtend gedocumenteerde en rijk geïllustreerde boek over het thema Mazeppa is vooral een ‘mer à boire’ voor de liefhebber van de negentiende eeuw, de eeuw van de extremen. Auteur Albert Brussee, musicus, componist en historicus, heeft zeer grondig onderzoek gedaan naar alle mogelijke kunstuitingen en slaat daarbij naast de literatuur, de beeldende kunst en de muziek (die de meeste aandacht krijgt) ook de meer volkse vertolkingen niet over, en wordt bijvoorbeeld ook de vaudeville over het voetlicht gebracht. Zelfs de beginjaren van de cinematografie komen aan bod.
Als pianist besteedt Brussee vanzelfsprekend veel aandacht aan Liszts Mazeppa-composities. In de hoofdstukken over Mazeppa in de toonkunst zijn veel muziekvoorbeelden opgenomen, zodat u die zelf kan spelen. Dit boek heeft nog meer verrassingen in petto, die hier ongenoemd blijven: die zou u zelf moeten ontdekken!
Eric de Ree in de Nieuwsbrief van het Nederlands Byron Genootschap, mei 2016.

COPYRIGHT, AVAILABILITY and PRICE
© 2019, AB Music Productions & Editions – Den Haag (tweede, herziene druk).
Paperback-editie in kleur (ISBN: 9789402118834), gedrukt bij: Brave New Books.
Verkrijgbaar  bij bol.com, in de boekwinkel en via de webshop van AB Music Productions & Editions.
Prijs: € 48,50.