Beschrijving
Albert Brussee
THE MAZEPPA MUSIC OF FRANZ LISZT:
Genesis, Analysis and Reception
Dit boek is geschreven voor musici, Liszt-experts en iedereen die belangstelling heeft voor deze fascinerende componist. De monografie telt drie delen. In Deel I staat de klaviermuziek centraal die Liszt aan de Mazeppa-thematiek wijdde: de vroege Mazeppa-schets uit Schetsboek N6 en natuurlijk de welbekende Mazeppa-etude, waarvan een tot nu toe onbekende versie werd gepubliceerd in Appendix I. Deel II beschrijft de ontstaansgeschiedenis van het Symfonisch Gedicht Mazeppa. In afzonderlijke hoofdstukken wordt diep ingegaan op de eerste orkestversie uit 1851 (die in klavieruittreksel voor het eerst gepubliceerd wordt in Appendix III) en op Raffs dubieuze rol bij het tot stand komen van zowel deze vroege versie als de uiteindelijke partituur van 1854. In de laatste twee hoofdstukken van Deel II wordt aandacht geschonken aan de bewerkingen van het symfonisch gedicht: die van Liszt zelf (voor twee piano’s en voor piano-quatre mains) en die door anderen. Door het creatieve proces door de jaren heen te volgen, krijgt men een idee hoe meesterwerken ontstaan: zij zijn geen geschenk uit de hemel, maar het resultaat van hard werk en veel zelfkritiek. Deel III behandelt de geschiedenis van uitvoering en receptie van Liszt’s Mazeppa-muziek, welke erg controversieel werd beoordeeld. Het laatste hoofdstuk geeft een overzicht van de mening over deze compositie van bekende componisten, beroemde pianisten en dirigenten, en leidende musicologen.
Aangaande de ondertitel – onder ‘analyse’ moet ‘beschrijving van de muziek in al zijn aspecten’ worden verstaan: het gaat niet uitsluitend over vormanalyse (over de structuur en zinsbouw) en ik geef zeker geen complete harmonische analyse van de muziek. Alle opmerkingen gemaakt – ook over ritme, dynamiek, tempoverhoudingen en pianistiek – staan altijd in verband met de interpretatie. Ik heb getracht te beschrijven wat er emotioneel en muzikaal ‘gebeurt’ en hoe zich dat met muzikale middelen (melodisch, harmonisch, ritmisch, pianistisch) vertaald heeft. Dit vroeg om een groot aantal muziekvoorbeelden en twee complete partituren (Appendices I en III). Ik hoop dat deze volstaan dit alles te illustreren. Niettemin is het goed de partituren van de verschillende versies (speciaal die van de orkestpartituur van de 1854-versie) bij de hand te houden.
De Tweede, gereviseerde druk gaf mij gelegenheid te reageren op nieuwe feiten en inzichten die de laatste jaren in de Liszt-literatuur zijn verschenen. Tevens werden enkele correcties doorgevoerd en heb ik hier en daar de lay-out nog wat kunnen verbeteren. Voor het overgrote deel echter bleef de tekst hetzelfde. Deze tweede editie is nu ook in hardcover-versie op crèmekleurig papier beschikbaar.
RECENSIES
“Albert Brussee’s nieuwe boek gaat uitsluitend over de Mazeppa-muziek van Franz Liszt in al zijn versies. Ook voor lezers die negatief denken over deze muzikale producties is dit een waardevol boek. Het biedt een weidse blik op het culturele weefsel van de negentiende eeuw, waarin Brussee zo vaak heeft getoond goed thuis te zijn. Tal van musici, wier namen wij vagelijk kennen, worden naderbij gebracht, in onderlinge samenhang. Alles wordt gepresenteerd in directe citaten, steeds met de oorspronkelijke taal in een voetnoot erbij, en met een rijkdom aan welgekozen illustraties. Net als in zijn nevenstudie, Mazeppa in de romantische kunst, waarvan tegelijkertijd een Engelse vertaling is verschenen, wordt de lezer enigszins betrokken bij het onderzoek. De auteur laat zien hoe gemakkelijk men meningen en ‘feiten’ kritiekloos overschrijft. Brussee ontmaskert heel wat idées reçues op overtuigende wijze, zonder angst voor autoriteit. Waar de auteur zelf gaat speculeren, laat hij de lezer vrij. Zijn argumentatie nodigt uit tot meedenken. (…)
Men leest dit boek met plezier. Voetnoten zijn onmiddellijk te zien. De stoffelijke verschijning is ook heel goed. (…) Deze studie verdient internationale weerklank.”
Klaas Trapman in Piano Bulletin van EPTA-Nederland en Vlaanderen, 2019-3.
“(…) The Mazeppa Music of Franz Liszt biedt een zeer nauwgezette reconstructie van de ontstaansgeschiedenis van zowel de pianowerken als het symfonische gedicht Mazeppa en de bewerkingen van de orkestversie van Liszt zelf en anderen. Naast deze genesis, die volgens Brussee aantoont dat het scheppen van een meesterwerk geen geschenk uit de hemel is, maar vooral het resultaat van hard werken en veel zelfkritiek, is het boek ook een zeker voor uitvoerende musici waardevolle emotionele en muzikale analyse van de werken, zonder al te veel in harmonische en vormtechnische details te treden, en een mooi en zeer volledig relaas van de uitvoerings- en receptiegeschiedenis van de verschillende Mazeppa-composities van Liszt.
Interessant is ook de wijze waarop Brussee de mythe ontzenuwt dat de componist Joachim Raff, die enige tijd in Weimar als assistent van Liszt werkte, een groot aandeel zou hebben gehad in de totstandkoming van het symfonisch gedicht Mazeppa. Deze mythe is in het leven geroepen door Peter Raabe (1872-1945), die als eerste een chronologie van alle bekende werken van Liszt samenstelde.(…) Brussee gaat terug naar de kern en concludeert dat Raabe geen weet had van de eerste orkestversie uit 1851, welke zich in Parijs bevindt en op diverse punten afwijkt van de uiteindelijke versie. Bovendien bewijst hij na onderzoek van de briefwisselingen tussen Liszt en Raff en vooral door vergelijking van de handschriften van de overgeleverde manuscripten overtuigend aan, dat Liszt deze zelf geschreven heeft en Raff dus rol noch aandeel had in het compositie- en orkestratieproces. Alleen al deze smaakvol en als een spannende detective beschreven historische correctie maakt The Mazeppa Music of Franz Liszt tot een zeer waardevolle toevoeging aan de vigerende Liszt-literatuur.”
Paul Janssen in De Nieuwe Muze 6-2019.
“Deze monografie, het product van meer dan tien jaar onderzoek door de bekende Nederlandse Liszt-expert Albert Brussee, uitgegeven in samenhang met Mazeppa in de romantische kunst: een interdisciplinair cultuurhistorisch onderzoek , is een belangrijke publicatie; het draagt aanzienlijk bij aan het beeld dat we van Liszts compositorische oeuvre hebben. (…)
Liszt’s Mazeppa Sketch, ‘un Mazeppa …. au quadruple galop’, waarschijnlijk op 31 mei 1832 in zijn schetsboek N6 door hem neergeschreven, wordt nu algemeen erkend als “de eerste poging van de componist om een toonzetting van Hugo’s gedicht te maken” (aldus Adrienne Kaczmarczyk in Franz Liszt, Vingt-Quatre Grandes Études und Andere Werke , Preface, p. xxvii.). Het werk werd voor het eerst gepubliceerd in 2011 in Franz Liszt – Three Sketches from Sketchbook N6 , in een gereconstrueerde en bewerkte versie door Brussee. (…)
De auteur onthult voor het eerst in de Liszt-literatuur dat advertenties gevonden in afleveringen van de Revue et Gazette musicale de Paris van 1841 “onbetwistbaar aantonen [dat] de Mazeppa-étude al in de lente van 1841 te koop was.” Hij voegt eraan toe: “Bij de uitgave van 2 mei 1841 deed Maurice Schlesinger, redacteur van de Revue et Gazette musicale , een ‘Supplement’ het licht zien, waarin de volgende advertentie staat opgenomen: ’25 GRANDES ÉTUDES BRILLANTES/ par/ F. Liszt./ Op. 25 – Divisées en quatre suites. – Chaque: 20 fr./ Les deux premières suites sont publiées./ MAZEPPA, étude: 7 fr. 50 c.’ Kennelijk was deze vroege versie van de Mazeppa-etude reeds begin mei 1841 afzonderlijk te koop. De reden waarom anderen dit niet eerder hebben opgemerkt, ligt waarschijnlijk in het feit dat dergelijke supplementen meestal niet worden bewaard en opgenomen in de gebonden jaargangen van tijdschriften. Ook op gratis internetsites, zoals Internet Archive en Google Books, zal het betreffende supplement tevergeefs worden gezocht. Gelukkig zijn er uitzonderingen. Het ‘Supplement/ à la Revue et Gazette Musicale de Paris / Nr. 31. Du 2 mai 1841./ Musique nouvelle/ publiée par/ Maurice Schlesinger’ is te vinden in het gebonden exemplaar van de jaargang 1841 in het Nederlands Muziek Instituut in mijn woonplaats Den Haag.”
Brussee’s bijdrage aan het beeld dat we van Liszts compositorische oeuvre hebben, is niet minder belangrijk wanneer hij zijn aandacht richt op de Études d’exécution transcendante, en in het bijzonder op nummer 4 daarvan (Mazeppa), geschreven in 1851. Na een grondig overzicht van de ontstaansgeschiedenis en aan analyse op pagina’s 85 tot 99, publiceert hij in Bijlage I de eerste uitgave van een tot nu toe onbekende versie van het stuk, opgedragen aan de jonge, begaafde Nederlandse pianist Nikola Meeuwsen: een versie die duidelijk afwijkt van de finale versie vanaf maat 86 tot het Allegro animato .
Opmerkelijk en ook overtuigend is de bewering van Brussee dat Liszt in januari 1851 “het muzikale materiaal van zijn Mazeppa-studie uit 1841” voor orkest arrangeerde, een uitgebreide pianoscore van 33 pagina’s met specifieke instrumentatieaanwijzingen, te vinden in het Lichnowsky Sketchbook N2. Deze zogenaamde ‘particella’ werd uitgewerkt tot de eerste versie van het symfonische gedicht Mazeppa uit 1851. Het manuscript van deze eerste orkestversie, nu bewaard in de Bibliothèque Nationale de France in Parijs, is in wezen identiek aan de uitgebreide pianoscore. Brussee helpt de lezer genereus door als bijlage III zijn eigen ‘Transcriptie voor piano van het symfonische gedicht Mazeppa in eerste versie (1851)’ op te nemen.
Het bovenstaande volstaat aan te tonen dat dit een onontbeerlijke uitgave is en een welkom geschenk aan iedereen die graag op de hoogte blijft van het nieuwste onderzoek naar Liszt. ”
William Wright in The Liszt Society Newsletter nr. 137 – 2019 Q4.
“De naam Albert Brussee is vooral bekend en gerespecteerd onder Liszt-onderzoekers wereldwijd. De Nederlandse pianist was 35 jaar lang docent piano en ‘keyboard history’ aan het Koninklijk Conservatorium te Den Haag. Na zijn pensionering heeft hij zijn onderzoeksactiviteiten voortgezet, resulterend in verschillende publicaties. De meest recente daarvan zijn zijn boek Mazeppa in the Romantic Arts, een studie over de Mazeppa-hype in de 19e eeuw en haar verschijningsvormen in de kunsten, en The Mazeppa Music of Franz Liszt: Genesis, Analysis and Reception, in 2019 in het Engels uitgegeven bij AB Music Productions & Editions in Den Haag. (…) Na decennia van bronnenonderzoek, analyse en bestudering van de contemporaine pers en relevante publicaties, zal dit boek, dat alle verschillende versies van Liszts Mazeppa-muziek in chronologische volgorde behandelt, waarschijnlijk nog lange tijd de meest uitgebreide en complete geschreven samenvatting van het onderwerp blijven. Zich baserend op de uitgebreide literatuur en op het materiaal van verschillende bibliotheken en verzamelingen (…), heeft de auteur vele verbanden en relaties ontdekt, de precieze hronologie en volgorde van de vroege edities van de etude blootgelegd en licht geworpen op zaken van chronologische datering die voorheen op opheldering wachtten, wat ook een belangrijke ooruitgang betekent voor het algemene Liszt-onderzoek, en niet alleen voor het onderwerp in de engste zin. In veel gevallen heeft hij eerder wijdverbreide opvattingen over bepaalde kwesties weerlegd, na zorgvuldige bestudering van de verschillende originele bronnen en documenten.” (…)
“De auteur publiceert als eerste in dit boek een tot nu toe geheel onbekende tussenversie, waarvan hij in Weimar schetsen vond. (…) Een andere muzikale bijzonderheid in het boek is de pianotranscriptie van de auteur zelf van een vroege versie van het symfonisch gedicht, eveneens een eerste publicatie en gepubliceerd in Appendix III.” (…)
“Misschien geven deze weinige voorbeelden een indruk van de buitengewone rijkdom van het boek, van de brede en diepgaande behandeling van het onderwerp, en van de blijvende waarde die dit werk heeft gegeven aan zowel Liszt-experts als aan hen die geïnteresseerd zijn in Liszts oeuvre, iets waarvoor we professor Brussee alleen maar dankbaar kunnen zijn”.
Zsuzsanna Domokos, directrice van het Liszt Ferenc Memorial Museum and Research Centre te Boedapest, in Liszt magyar szemmel, de Nieuwsbrief van de Hongaarse Liszt Society, Nr. 48 (August 2022).
ZAKELIJKE GEGEVENS
© 2019 by AB Music Productions & Editions, Den Haag.
Paperback, zwart-wit editie, 366 pagina’s, 176 afbeeldingen (voornamelijk notenvoorbeelden).
Verkrijgbaar via de websites van Amazon (ook van de Engelse, Duitse, Franse en Japanse filialen) en via AB Music Productions & Editions.
Prijs: €28,50.
Beoordelingen
Er zijn nog geen beoordelingen.